Nieuwe uitdagingen voor management in de maakindustrie

Circulair ondernemen? Begin met een strategische visie voor jouw maakbedrijf.

De maakindustrie heeft in de afgelopen decennia veelal gefunctioneerd volgens een lineair economisch model, waarbij grondstoffen worden omgezet in producten die uiteindelijk als afval eindigen. Deze aanpak heeft geleid tot milieuproblemen, zoals de uitputting van natuurlijke hulpbronnen, toename van vervuiling en afval en de uitstoot van broeikasgassen die bijdragen aan een versnelling van klimaatverandering. Een groeiende wereldbevolking en stijgende welvaart zorgen voor een toenemende vraag naar goederen en diensten, wat de druk op het milieu en de beschikbaarheid van grondstoffen nog verder verhoogt.

De maakindustrie kan niet zonder een circulaire economie

Tegelijkertijd worden bedrijven geconfronteerd met strengere milieuregelgeving vanuit de EU, hogere kosten voor grondstoffen en energie, en toenemende eisen van ketenpartners, consumenten en investeerders met betrekking tot duurzaamheid. De overstap van een lineaire (take-make-waste) naar een circulaire (duurzame) economie is daarom noodzakelijk om de maakindustrie toekomstbestendig en veerkrachtig te maken. Een circulaire economie houdt in dat bedrijven de levensduur van producten verlengen, het hergebruik van materialen bevorderen, en afval minimaliseren door middel van ontwerp, reparatie, remanufacturing en recycling. Circulair ondernemen helpt bedrijven om efficiënter om te gaan met grondstoffen, hun milieu-impact drastisch te verminderen, en tegelijkertijd nieuwe kansen voor groei en innovatie te creëren.

Om ondernemers van maakbedrijven te inspireren en sneller op weg te helpen, gaat het Circular Value Center in gesprek met andere ondernemers. Deze keer delen we ervaringen, tips en praktische handvatten van Hans Ras, werkzaam als filosofiebewaker bij Ydo, organisatieonderhoud en innovatie in Heteren.

Hans Ras: “Ydo bestaat al meer dan 80 jaar. In die tijd hebben we vele typen organisaties met ontwikkeltrajecten geholpen. De verschuiving van de traditionele lineaire economie (take-make-dispose) zal leiden tot aanzienlijke veranderingen in de managementrol binnen de maakindustrie. Ydo helpt organisaties met strategievorming en ontwikkeltrajecten om een professionaliseringsslag te maken. Daarvoor gebruiken we onder meer Quickscans op het gebied van Organisatieidentiteit, Strategische richting, Strategierealisatie, Executiestijl en Duurzaamheidsstrategie (Wat zijn de SDG’s waarop het bedrijf zich wil focussen om de maatschappelijke rol van de organisatie vorm te geven). Als filosofiebewaker help ik de klant met het bepalen van hun waarden en deze sturend maken, zodat het management een passende rol invult om aansluiting te houden op het originele ondernemersidee.”

Nieuwe uitdagingen voor management in de maakindustrie 

Naarmate de maakindustrie het model van de circulaire economie omarmt, zal de rol van het management ingrijpende veranderingen ondergaan. Managers, projectleiders en managementstijlen moeten zich op vele onderdelen aanpassen aan nieuwe principes. Enkele van de belangrijkste veranderingen waar managers zich op moeten gaan voorbereiden zijn:

• Herdefiniëren van bedrijfsmodellen, processen en producten: Managers zullen zich de komende periode moeten concentreren op het ontwerpen van nieuwe bedrijfsprocessen en producten die duurzaam, gemakkelijk te repareren en recyclebaar zijn. Daarbij moeten bedrijven samenwerken met ontwerpers, ingenieurs en (toe)leveranciers om ervoor te zorgen dat producten ook worden ontworpen voor demontage, renovatie en herfabricage. De circulaire economie stimuleert nieuwe bedrijfsmodellen zoals product-as-a-service, deeleconomie en leasemodellen. Managers zullen deze modellen moeten verkennen en hun strategieën moeten aanpassen om concurrerend te blijven in de markt.

• Strategische planning en innovatie: managers zullen meer prioriteit moeten geven aan circulair inkopen, duurzaam productontwerp (met principes van ecologisch ontwerp), recycleerbaarheid en modulariteit om onderdelen gemakkelijker te kunnen vervangen. Hierbij dient nauw te worden samengewerkt met leveranciers en klanten om circulaire activiteiten in de hele waardeketen te bevorderen.

• Beheer van de toeleveringsketen: Managers zullen hun toeleveringsketens opnieuw moeten evalueren om circulaire praktijken op te nemen, zoals het circulair inkopen van hernieuwbare, recyclebare of biologisch afbreekbare materialen, en daarbij samenwerken met leveranciers die de waarden van de circulaire economie ook toepassen.

• Omgekeerde logistiek: Aangezien producten zijn ontworpen voor een langere levenscyclus, zal het management andere systemen voor omgekeerde logistiek moeten ontwikkelen en implementeren voor het efficiënt inzamelen, repareren, opknappen en recyclen van producten en materialen. Managers zullen sterke partnerschappen moeten ontwikkelen met leveranciers, recyclers en afvalverwerkingsbedrijven om ervoor te zorgen dat materialen effectief worden teruggewonnen en hergebruikt.

Hans Ras: “ Reverse Logistics leidt tot kostenbesparingen door verbeterde hulpbronnenefficiëntie, afvalvermindering en verbeterde klantrelaties. Het maakbedijf draagt zo bij aan een duurzamer en winstgevender bedrijfsmodel. “

• Prestatiemeting en -rapportage: het management zal nieuwe kernprestatie-indicatoren (KPI's) moeten ontwikkelen om de voortgang naar de doelstellingen van de circulaire economie te volgen. Dit kan betrekking hebben op het meten van - en rapporteren over - maatstaven zoals hulpbronnenefficiëntie, afvalvermindering, ESG/Sustainable Development Goals, CO2/energie-reductie en het gebruik van gerecyclede materialen. Veel systemen zijn lineair – en (nog) niet geschikt voor dynamische processen. Ook het delen van data met derden is nog geen gemeengoed. Data en digitalisering zijn essentieel om succesvol samen te werken in de gehele keten met bijvoorbeeld circulair inkopen, digitaal product paspoort en ESG/CSRD rapportages in een circulaire economie. 

• Data & Digitalisering en data-analyse: deze spelen een cruciale rol bij het ondersteunen van de overgang naar een circulaire economie door het gebruik van hulpbronnen te optimaliseren, afval te verminderen en nieuwe zakelijke kansen te creëren. Bijvoorbeeld om efficiëntie te verbeteren door verbeterpunten te identificeren in de levenscyclus van een product. Sensoren kunnen real-time materiaal en resourcegebruik  monitoren, terwijl data-analyse kan helpen bij het lokaliseren van mogelijkheden voor afvalvermindering. Dit kan leiden tot het (her)ontwerpen van producten die minder grondstoffen nodig hebben, minder afval genereren en het gebruik van grondstoffen, energie en water verbeteren. Digitalisering stelt bedrijven ook in staat om gesloten kringloopsystemen te creëren waar afval wordt verzameld, verwerkt en hergebruikt. De toepassing van een Circulair Product Paspoort of Blockchain-technologie kan helpen om de oorsprong van een product of materiaal te volgen om een goede recycling of hergebruik aan het einde van de productlevenscyclus te garanderen. Daarnaast speelt data een essentiele rol in het ontwikkelen van nieuwe circulaire bedrijfsmodellen, zoals deel- of leasemodellen.

• Technologische innovaties en nieuwe materialen: kunnen worden gebruikt om producten te ontwerpen die gemakkelijker te demonteren, repareren of te recyclen zijn. Bovendien kunnen technologieën zoals het Internet of Things (IoT), machine learning en kunstmatige intelligentie helpen bij het optimaliseren van het gebruik van machines, grondstoffen, het verminderen van afval en het verbeteren van de efficiëntie van de toeleveringsketen. Om de milieu-impact te verminderen, kunnen nieuwe bioplastics en biomaterialen worden verkend om traditionele materialen te vervangen die niet biologisch afbreekbaar zijn. Innovatieve technologieën zoals chemische- en biologische recycling kunnen helpen bij het terugwinnen van waardevolle materialen uit afvalstromen en een duurzamere aanvoer van grondstoffen creëren.

Hans Ras: “Medewerkers moeten goed meegenomen worden in de transitie. Maak de voordelen goed duidelijk en laat zien wat ze er mee kunnen. Help met het vormen van hun karakters, daarmee voorkom je een paniekstand bij medewerkers. Wij zien in directiekamers dat je goed 1.5 jaar bezig bent met het ontwikkelen hiervan. Van akkoord naar uitvoering heeft gewoon tijd nodig, dat heb je niet in één dag voor elkaar nadat de handtekening is gezet. Daar horen ook nieuwe middelen bij en medewerkers moeten ondersteund worden met het juiste organisatiegereedschap om dingen slimmer voor elkaar te krijgen. Technologie is daarin een basis randvoorwaarde. Dat moet op orde moet zijn en daarna kan de focus liggen op dingen die belangrijker zijn. Dat is een leer – en ontdekproces. Niet elke persoon of afdeling in een organisatie is hetzelfde.”

• Opleiding en training van werknemers: Managers zullen moeten investeren in training van werknemers om de nodige vaardigheden en kennis op te bouwen om de principes van de circulaire economie in de organisatie te implementeren. Dit kunnen workshops en seminars omvatten over onderwerpen als duurzaam ontwerp, materiaalefficiëntie en afvalvermindering. 

• Naleving van regelgeving en risicobeheer: nu nationale en internationale overheden beleid en voorschriften voor de circulaire economie beginnen in te voeren, moeten managers ervoor zorgen dat hun maakbedrijf hieraan voldoet. Dit omvat het op de hoogte blijven van nieuw beleid, het uitvoeren van risicobeoordelingen en het doorvoeren van noodzakelijke wijzigingen om concurrentievoordeel te behouden en boetes te voorkomen.

• Betrokkenheid van belanghebbenden: managers moeten de voordelen van de circulaire economie effectief communiceren aan zowel interne als externe belanghebbenden, waaronder werknemers, klanten, investeerders en leveranciers. Dit omvat transparante rapportage en oprechte marketing en PR-inspanningen om de toewijding van het bedrijf aan duurzaamheid te demonstreren. 

Hans Ras: “Een circulair proces – met een duurzame bedrijfsvoering kun je eenvoudigweg niet alleen binnen het eigen bedrijf organiseren. Daar heb je anderen bij nodig. Het delen van kennis en best practices is essentieel.”

Het gevaar van goedbedoelde, losse circulaire initiatieven

Hans Ras: “Heel vaak beginnen bedrijven gewoon ergens. Zonder goed projectplan en zonder strategische visie hoe het maakbedrijf ook op de langere termijn dit gaat volhouden. Hoewel het implementeren van individuele kleine projecten aanzienlijke voordelen kunnen opleveren, zijn er ook onvoorziene uitdagingen en risico's die zich tijdens de overgangsfase van lineair- naar circulair ondernemen kunnen voordoen. Enkele van deze uitdagingen zijn:”

• Lage verander bereidheid: Werknemers en belanghebbenden kunnen een lage verander bereidheid hebben. Vooral als ze de voordelen van een circulaire project aanpak niet begrijpen, dit processen van anderen verstoort - of als medewerkers het gevoel krijgen dat hun banen worden bedreigd.

• Goed verdelen van geld en middelen: De uitvoering van circulaire projecten kan aanzienlijke investeringen in nieuwe technologieën, apparatuur en opleiding van werknemers vereisen. Een gebrek aan benodigde middelen of budgetbeperkingen kan de snelheid, schaal, reikwijdte en het succes van deze projecten beperken, waardoor hun potentiële impact wordt verminderd. Individuele, circulaire (pilot)projecten zijn mogelijk niet goed geïntegreerd in de algemene bedrijfsstrategie en activiteiten. Dit kan leiden tot inconsistenties en inefficiënties. Een onsamenhangende aanpak kan de algehele effectiviteit beperken en de voortgang naar een meer circulair gedreven bedrijfsmodel belemmeren.

• Ontwikkelen van toereikende vaardigheden en expertise: Een succesvolle overgang naar een circulair bedrijfsmodel vereist specifieke kennis en vaardigheden. Deze zijn mogelijk niet direct beschikbaar binnen de eigen organisatie. Het gebrek aan expertise kan leiden tot een slechte projectuitvoering, vertragingen en de gewenste resultaten ondermijnen.

• Samenwerken binnen de toeleveringsketen: Circulaire economie projecten brengen vaak veranderingen met zich mee in inkoop-, productie- en afvalbeheerprocessen. Deze veranderingen kunnen leiden tot verstoringen in de toeleveringsketen, wat leidt tot vertragingen, hogere kosten en potentiële conflicten met leveranciers en partners.

• Voldoen aan regelgevings- en nalevingskwesties: Maakbedrijven moeten navigeren door complexe en evoluerende regelgevingslandschappen bij het implementeren van projecten voor de circulaire economie. Wanneer er geen goede strategische afstemming is met andere afdelingen en het management kan Niet-naleving leiden tot vertragingen, onvoorziene boetes, straffen en reputatieschade.

• Verenigen van korte termijn belangen en lange termijn doelstellingen: Bedrijven kunnen (onbedoeld) prioriteit geven aan kortetermijnwinsten boven duurzaamheidsdoelstellingen op lange termijn. Dit kan leiden tot een gebrek aan inzet en middelen voor projecten. De focus op de korte termijn kan het succes en de levensvatbaarheid van dergelijke initiatieven voor het bedrijf op de lange termijn ondermijnen.

• Performance measurement uitdagingen: Het meten van het succes van projecten in de circulaire economie kan een uitdaging zijn vanwege een gebrek aan strategie en gestandaardiseerde rapportagekaders en statistieken. Dit kan het voor maakbedrijven erg moeilijk maken om de voortgang te volgen en ook om de waarde van hun initiatieven aan stakeholders aan te tonen.

Hans Ras: “Performance measurement is een toetsingsmiddel. Organisaties moeten leren dat te veel indicatoren de leerdynamiek eruit haalt. De omschakeling naar circulair ondernemen is voor alle betrokken partijen een leer-element. Er moet altijd ruimte blijven om te leren, te verbeteren zonder dat deze aan een harde KPI vast zit. Het kan gebeuren dat KPI’s bijgesteld, veranderd of soms moeten vervallen. Het allerbelangrijkste is, dat ze goed bij blijven dragen aan het grotere doel. Om risico's te voorkomen en het succes van circulaire economie projecten te garanderen, moeten bedrijven daarin een holistische, strategische benadering hanteren waarbij projecten geïntegreerd worden in de algemene bedrijfsstrategie. Dan is de buy-in van alle belanghebbenden veiliggesteld, kunnen er passende middelen worden toegewezen en wordt er ook geïnvesteerd in opleiding en training van werknemers.“

Begin met een integrale strategische visie

Het ontwikkelen van een succesvolle, duurzame bedrijfsstrategie voor een maakbedrijf omvat 6 verschillende belangrijke stappen:

Stap1: Beoordeel de huidige situatie: Ydo helpt bij het uitvoeren van een beoordeling van de huidige activiteiten van het bedrijf om gebieden te identificeren die kunnen worden verbeterd of duurzamer kunnen worden gemaakt. Dit kan betrekking hebben op het evalueren van de inputs en outputs van het productieproces, of het gebruik van hulpbronnen, energieverbruik en afvalproductie.

Stap2: Stel doelen en doelstellingen: Aansluitend moeten specifieke doelen en doelstellingen worden bepaald en vast worden gelegd in een bedrijfsstrategie die aansluit bij de duurzame (SDG) visie en missie van het bedrijf. Deze kunnen bijvoorbeeld zijn: het verminderen van afval, het verhogen van de hulpbronnenefficiëntie, het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, het verminderen van koolstofemissies en welke rol het bedrijf wil vervullen met betrekking tot de Sustainable Development Goals. (Red.: Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen.)

Stap3: Identificeer kansen: Met onze klanten identificeert Ydo kansen om circulaire economie initiatieven te implementeren, zoals het (her)ontwerpen van producten voor hergebruik of recycling, het gebruik van hernieuwbare energiebronnen, nieuwe materialen of het implementeren van gesloten kringloopsystemen. Deze kansen worden geprioriteerd op basis van potentiële impact en haalbaarheid.

Stap4: Ontwikkel een roadmap: We ontwikkelen een roadmap voor het implementeren van de nieuwe strategie en identificeren kansen, inclusief tijdlijnen, budgetten en resource vereisten. Hier hoort ook een plan bij voor het monitoren- en meten van de toekomstige vooruitgang in de richting van de gestelde doelen en doelstellingen.

Stap5: Betrek belanghebbenden: Een bedrijf kan niet succesvol zijn met circulair ondernemen zonder goed te communiceren met belanghebbenden. Werknemers, leveranciers, en klanten moeten ook hun steun geven en deelnemen aan de nieuwe strategie.

Stap6: Implementatie & monitoring: Implementeer de strategie voor de circulaire economie en monitor de voortgang bij het bereiken van de gestelde doelen en doelstellingen. Dit moet gepaard gaan met regelmatige herziening en evaluatie van de strategie om gebieden te identificeren die verdere verbetering of aanpassing behoeven.

Hans Ras: “ Over het algemeen vereist een duurzaamheidsstrategie én een passend plan voor circulair ondernemen én een alomvattende aanpak die rekening houdt met de volledige levenscyclus van alle producten en diensten van het bedrijf: van inkoop, ontwerp tot het einde van de levensduur. De transitie naar een circulaire economie is niet alleen een ethische en milieubewuste keuze, maar ook een strategische en economische beslissing die bedrijven helpt om concurrerend te blijven in een snel veranderende wereld. Circulair ondernemen helpt productiebedrijven om hun impact op het milieu te verminderen, hulpbronnen-, energie- en grondstoffenefficiëntie verbeteren en om meerwaarde op de lange termijn creëren voor zowel het bedrijf als de samenleving. Wat wil een goede manager nog meer? ”

Praktisch aan de slag?

Voor meer informatie over hoe Ydo kan helpen met het ontwikkelen van een strategische, duurzame bedrijfsvisie voor circulair ondernemen, kijk op ydo.eu of neem contact op met Hans Ras (hras@ydo.eu).

Hans Ras: “Samen met het partner-netwerk van het Circular Value Center en de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM) dragen wij ook actief ons steentje bij om de transitie naar circulair, duurzaam ondernemen te versnellen.“

Heb je andere vragen over deelname aan lopende/nieuwe ketenprojecten, of wil je weten welke duurzame projectfinanciering er voor jouw idee beschikbaar is? Neem contact op met Jan Westra (jwestra@bom.nl) van het Circular Value Center / Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM).