Onbekend maakt onbemind bij Industrie 4.0

Joost Molewijk heeft in het kader van zijn masterscriptie voor Digital Business aan de Amsterdam Business School, onderzocht welke belemmeringen mkb-maakbedrijven en in het bijzonder familiebedrijven ervaren bij Industrie 4.0. Voor het onderzoek zijn leden van de Koninklijke Metaalunie geïnterviewd.

Wat is Industrie 4.0?

Industrie 4.0 is in 2011 geïntroduceerd tijdens de Hannover Messe. Het startschot voor de 4e industriële revolutie en de benaming van het Duitse hervormingsprogramma voor een ‘state of the art’ maakindustrie. Een samenwerking tussen het bedrijfsleven, de wetenschap en overheid. Doelstellingen van het programma: het mogelijk maken van productiviteits- en omzetstijgingen, betere productkwaliteit, betere klantenservice en meer veiligheid.

De vijf belangrijkste elementen van Industrie 4.0 zijn:

Digitalisering, optimalisatie en aanpassing van de productie
Verregaande automatisering
Interactie tussen mens en machine
Producten en diensten met toegevoegde waarde
Automatische gegevensuitwisseling en communicatie

De toepassing van digitale technologie in productieprocessen wordt ook wel omschreven als: ‘Smart Manufacturing’, ‘Integrated Industry’ of ‘Industrial Internet’.

Een essentieel kenmerk van Industrie 4.0 is onderlinge verbondenheid. Het onderling verbinden van productie, diensten en consumptie via digitale netwerken. Hierdoor ontstaat een ‘Network of Things en Services’.

Wat zijn de belangrijkste belemmeringen voor Industrie 4.0?

In een aantal Europese landen zijn de afgelopen jaren innovatieprogramma’s gelanceerd. Het doel is om de industrie daarmee te digitaliseren. In Nederland is dat het Smart Industry programma.

Ondanks de mogelijkheden die Industrie 4.0 te bieden heeft, houdt een meerderheid van de mkb-maakbedrijven zich hier niet mee bezig. Ze ervaren daarin een aantal belemmeringen:

Onbekendheid met Industrie 4.0
Stand van de techniek
Niveau digitale kennis en vaardigheden
Gebrek aan standaarden en protocollen
Digitale veiligheid
Positie in de waardeketen
Persoonlijke kenmerken ondernemers

1. Onbekendheid Industrie 4.0

Een meerderheid van de ondernemers is onvoldoende bekend met wat Industrie 4.0 te bieden heeft. Dat heeft een onderschatting van de mogelijkheden tot gevolg of deze zijn als (nog) niet haalbaar beoordeeld. Zo wordt verondersteld dat robots uitermate geschikt zijn voor serieproducties maar niet voor enkelvoudig produceren. Dit hoeft echter niet per definitie zo te zijn.

2. Stand van de techniek

Industrie 4.0 technieken worden door de meeste ondernemers nog als onbetrouwbaar en onvolwassen beschouwd en daarmee als (nog) niet inzetbaar. Daarnaast beoordelen de meeste ondernemers hun huidige IT-infrastructuur als onvoldoende.

3. Niveau digitale kennis en vaardigheden

Digitale kennis en vaardigheden worden over het algemeen als onvoldoende beoordeeld. Zowel bij de ondernemers zelf als medewerkers. Het gaat daarbij om kennis van IT, software, data-mining, data-analyse en hoe om te gaan met nieuwe media.

Over het algemeen is er weinig aandacht voor training en opleiding op het gebied van digitale vaardigheden. Er zijn nog te weinig opleidingsmogelijkheden en ook in het huidige onderwijssysteem wordt er volgens een aantal geïnterviewde bedrijven nog onvoldoende aandacht aan digitalisering besteed.

4. Gebrek aan standaarden en protocollen

Met name als het gaat om het verbinden van verschillende systemen, ervaren de meeste ondernemers problemen. In veel gevallen sluiten systemen niet op elkaar aan, omdat er met verschillende standaarden en protocollen gewerkt wordt. Dat geldt nu in het bijzonder voor ERP-systemen. In veel gevallen is er daarom geen koppeling van systemen tussen bedrijven onderling.

5. Digitale veiligheid

Ondernemers maken zich zorgen over cybersecurity in het algemeen en j onderlinge verbondenheid in de waardeketen in het bijzonder. Deze zorg richt zich met name op verschillende vormen van cybercriminaliteit bij de overdracht en opslag van data. Een aantal ondernemingen heeft praktijkervaring met phishing en hacking.

6. Positie in de waardeketen

De meeste ondernemers geven aan dat Industrie 4.0 producten en -oplossingen geen optie zijn vanwege de positie van hun onderneming in de waardeketen. Zij omschrijven zich als ‘jobbers’, wat betekent dat ze afhankelijk zijn van andere bedrijven in de waardeketen. Het zijn volgers en geen leiders.

7. Persoonlijke kenmerken ondernemers

Persoonlijke kenmerken van ondernemers zijn belangrijke factoren als het om het vermogen om te innoveren en daadwerkelijk omarmen van Industrie 4.0 gaat. Hierbij kunnen zowel leeftijd als geslacht van invloed zijn.

Leeftijd speelt de belangrijkste rol. Algemeen is de ervaring dat ondernemers en werknemers vanaf 50 jaar een lagere affiniteit hebben met digitalisering. Factoren die daarbij een rol spelen zijn: afnemende interesse in technische ontwikkelingen, creativiteit, mentale flexibiliteit en ondernemerschap.

Voor vrouwen geldt dat ze niet zozeer meer affiniteit met digitalisering hebben maar dat een aantal vrouwelijke eigenschappen mogelijk wel van invloed zijn op de wil of het vermogen om te innoveren. Het gaat daarbij om eigenschappen als: natuurlijke nieuwsgierigheid, meer dan mannen bereid zijn tot overleg, te luisteren en open te staan voor feedback, beter in staat zijn overzicht te behouden en zich niet te verliezen in technische details.

Tegelijkertijd zien meeste ondernemers en medewerkers het Industrie 4.0 gedachtegoed als een kans. Dit geldt voor jong en oud, vrouwen en mannen. Dit betekent dat wanneer men ervan overtuigd is dat Industrie 4.0 van toegevoegde waarde is, het ingezet wordt.